Het proces van de aangebrande Catalaanse aardappel

Dinsdag begon in Spanje voor de ene het lang verwachte proces van de eeuw, voor de andere de juridische farce van de eeuw. Negen van de niet in ballingschap getrokken leden van de afgezette Catalaanse regering, de ex-voorzitster van het Catalaanse parlement en de leiders van de burgerplatformen ANC en Òmnium Cultural staan in Madrid terecht voor het onafhankelijkheidsreferendum van 1 oktober 2017. Wat ook over een drietal maanden de uitkomst van deze juridische heksenjacht moge zijn: de ontmijning van het conflict tussen Catalonië en Madrid moet via politieke weg gebeuren.  

De beklaagden hebben nooit onder stoelen of banken gestoken dat hun eindbestemming het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg is. Daarvoor moet eerst de volledige rechtsgang in Spanje worden doorlopen. Dat is de reden waarom vier van de Catalaanse politici in voorhechtenis in december een hongerstaking begonnen. Hun advocaten beschuldigden het Spaanse Grondwettelijk Hof van vertragingsmechanismen in het behandelen van hun bezwaren. De nul op het request die het Spaanse Hooggerechtshof achtereenvolgens kreeg van België, Schotland, Zwitserland en Duitsland, stemt de beschuldigden optimistisch.

Alle vier deze landen verlenen onderdak aan gevluchte Catalaanse politici, activisten en artiesten. De lokale rechtbanken wezen een voor een het verzoek voor uitlevering wegens rebellie van de hand. Ook zo’n 130 hoogleraars Strafrecht en Pascual Sala, ex-voorzitter van het Spaanse Hooggerechtshof, vinden dat de beklaagden niet in beschuldiging kunnen worden gesteld van rebellie omdat er geen geweld werd gebruikt. De spitsvondige aanklacht van rebellie, opruiing, misbruik van overheidsgeld en ongehoorzaamheid is een recept dat op politiek niveau werd bekokstoofd. Een gekleurd oordeel over wetsartikels door conservatief gezinde onderzoeksrechters i.p.v. een letterlijke interpretatie van de wet.

In september kregen de onlinekranten El Món en El Diario inkijk in het intranet forum van de Algemene Raad van de Rechterlijke Macht van de Spaanse magistratuur. De toon van bepaalde rechters op het forum loog er niet om. “Separatisten zijn fascisten, de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging is een virus, Catalanen die opkomen voor een eigen staat zijn extremisten en criminelen, de nationalistische leiders zijn coupplegers en nazi’s”. De weigering van buitenlandse rechters om Puigdemont en co uit te leveren aan Spanje trapte ook op lange behoudsgezinde tenen. Een zoveelste bewijs dat een eerlijk proces onwaarschijnlijk is. Om dat in te zien hoef je geen rechten te hebben gestudeerd. Alleen al de lange voorhechtenis van de beklaagden spreekt boekdelen.

Op politiek niveau weet de socialistische premier Pedro Sánchez zich geen raad met de hete Catalaanse aardappel die voorganger Rajoy voortdurend te lang voor zich uit had geschoven. Met de hete adem van de reactionaire, rechtse oppositie in de nek is de aardappel ondertussen pikzwart aangebrand. De patriottische lente van Trump inspireert ook de Partido Popular, Ciudadanos en Vox. Tijdens de Republikeinse Conventie voor de laatste presidentsverkiezingen riepen er netjes uitziende vrouwen en mannen in koor “Lock her up” naar aanleiding van het e-mail schandaal van Hillary Clinton. Dezelfde symptomen duiken op bij de Spaanse rechterzijde. Er mogen ongegeneerd facistoïde krachtttermen worden gespuid en rode lijnen overschreden.

De afgelopen regionale verkiezingen in Andalusië bewezen dat het loont om instincten en angsten te bespelen, de Catalaanse nationalisten te demoniseren en leugens rond te strooien. Veel progressieve kiezers bleven gedemoraliseerd thuis en de Partido Popular en Ciudadanos konden er een coalitie vormen met de steun van het extreem-rechtse Vox. De drie partijen hadden hiervoor alleen maar hun mantra “verraders, Spanje redden en coupplegers” moeten aanhouden. Fake news in de Spaanse context. Vooral valse Messias Pablo Casado weet van geen ophouden.

Van zodra zijn partij Partido Popular in de federale regering weer aan de touwtjes mag trekken, belooft de PP voorzitter om het fameuze wetsartikel 155 te wijzigen zodat Catalonië voor onbepaalde tijd zijn autonomie kan verliezen. Zo is er tijd zat om de opstandige regio grondig te ontluizen van nationalisten en subjectieve TV- en radiostations. Ook het Catalaanse onderwijs moet in naam van de vaderlandsliefde worden aangepakt. Als het van Vox afhangt, moeten zelfs regionale partijen worden afgeschaft net zoals de regiones autonomas (deelstaten).

Vorige week ondernam de socialistische minderheidsregering van Pedro Sánchez een ultieme poging om zijn begroting door het parlement te krijgen. Daarvoor had het de steun nodig van de Catalaanse nationalisten. Hij stelde voor om een nieuwe dialoog tussen Barcelona en Madrid op te starten met de hulp van een bemiddelaar. Dit plan liep al na enkele dagen op de klippen met gevolg dat de Spanjaarden op 28 april weer naar de stembus moeten. Toch besloten de PP, Ciudadanos en Vox om afgelopen zondag een unionistische betoging te organiseren in Madrid. Ze vonden het godgeklaagd dat premier Sánchez zich zondig had gemaakt aan hoogverraad, onderwerping en vernedering.

Als Pablo Casado werkelijk zijn gecontesteerde master in de rechten heeft behaald, zou hij moeten weten dat er alleen sprake kan zijn van hoogverraad in een conflictsituatie met een buitenlandse natie. Dat is Catalonië niet. Zulke hoogdravende beschuldigingen aan het regeringshoofd zijn bovendien wettelijk strafbaar. Eindelijk was er vanuit Madrid nog eens een voorzichtige poging om de breuk met Catalonië te lijmen na het jarenlange immobilisme van Mariano Rajoy zijn regering. Als je de branie hebt om dat als hoogverraad te bestempelen, is het omdat het je politiek uitkomt dat er chaos is. Verdeel en heers strategie.

Wanneer beelden luider spreken dan woorden. Oriol Junqueras (rechts vooraan) negeert de begroeting van Quim Torra.

De verstandhouding tussen de drie grote rechtse partijen staat in schril contrast met de discripantie binnen de Catalaanse regering. Het pragmatisme van het linkse ERC van ex vice-president Oriol Junqueras botst met het idealisme van het centrumrechtse PDeCAT/JxCat van Carles Puigdemont. Dit werd op de eerste dag van het proces nog eens pijnlijk duidelijk gemaakt toen Quim Torra de beklaagdenbank begroette. De huidige Catalaanse president en partijgenoot van Puigdemont werd ostentatief genegeerd door Junqueras. De ideologische tegenstellingen doen denken aan de Monty Python film The Life of Brian waarin de strategieënoorlog tussen the Judean People’s Front, the People’s Front of Judea and the Judean People’s Popular Front een gemeenschappelijk blok tegen Rome verhinderde.

In oktober lanceerden Puigdemont en Torra daarom de Crida Nacional per la Republica, een adviesgevend orgaan dat zal worden opgeheven wanneer Catalonië een onafhankelijke republiek is. La Crida heeft drie hoofddoelen: de rechtvaardiging van het resultaat van het referendum op 1 oktober 2017 met als gevolg de (symbolische) onafhankelijkheidsverklaring van 27 oktober ; de instandhouding van de unilaterale weg naar onafhankelijkheid als Spanje zijn koers niet wil wijzigen en het herstel van de regering van Carles Puigdemont. Voorlopig heeft enkel de partij van Torra en Puigdemont zich bij La Crida aangesloten. ERC en CUP (extreem links) weigeren. Afwachten of de uitkomst van het proces van de eeuw hier verandering in brengt.

Tachtig procent van de Catalanen wil zich in een referendum kunnen uitspreken over al dan niet onafhankelijkheid. Alle dialoog weigeren of op de lange baan schuiven, werkt contraproductief. De regering in Madrid mag nog 10x de Guardia Civil en Policia Nacional op de Catalanen afsturen voor een knokpartij zoals op 1 oktober 2017. Het zal geen sikkepit veranderen aan de overtuiging van de independentistas. Ook artikel 155 niet. Het levert alleen maar meer afkeer op voor de agressor en doet het Catalaanse onafhankelijkheidselectoraat groeien. Net zoals de repressieve taal van de rechtse partijen Partido Popular, Ciudadanos en Vox het geheel van het conflict groter heeft gemaakt dan de som van de delen. De vertoning in de rechtbank in Madrid is de kroniek van het rechtse deel van Spanje dat niet in staat is om te luisteren en in de spiegel naar zichzelf te kijken. Of met de woorden van Oriol Junqueras die gisteren voor de rechter het woord mocht nemen: “als ik te gepassioneerd antwoord, is dat omdat ik 1,5 jaar niet kon spreken”.

Catalaanse klokkenluiders en Spaanse beerputten

Spanje leek lang een blinde vlek op de Europese kaart van extreemrechts. Sinds het Catalaanse referendum van 1 oktober 2017 draait de motor van de op papier centrumrechtse partijen Partido Popular en Ciudadanos op testosteron en electoraal geïnspireerde vaderlandsliefde. In het centrum van het federale politieke spectrum blijven alleen nog de socialisten over. Aan de uiterst rechtse kant is de partij Vox de nieuwe rijzende ster aan het extreemrechtse firmament. De verstandhouding met Ciudadanos en PP is groot genoeg om gedoogsteun te verlenen voor de nieuwe Andalusische deelregering.

De regionale verkiezingen in Andalusië van vorige maand waren de eerste stembusgang in Spanje sinds de vervroegde Catalaanse verkiezingen op 21 december 2017. Als de meerderheid van de Catalanen luistert naar typisch Spaanse familienamen als García, Martínez of López i.p.v. Ferrer, Puig of Puyol is de massale migratiestroom in de loop der tijden van Andalusiërs richting het welvarende Catalonië daar niet vreemd aan. Toch scheert de catalanofobia (afkeer voor Catalonië) hoge toppen in het uiterste zuiden van Spanje, ondanks de familiebanden tussen de twee regio’s.

Na bijna 40 jaar onafgebroken socialisme aan het hoofd van de Andalusische regering wonnen de socialisten opnieuw de verkiezingen maar met zwaar stemmenverlies. Ex-regeringsleidster Susana Díaz, mantelpakjessocialiste met 1001 gezichten, kon maar moeilijk verteren dat het socialistische huis na bijna vier decennia volledig was uitgewoond. Ze sneerde naar haar partijgenoot en federaal premier Pedro Sánchez dat hij zich tijdens de Andalusische verkiezingscampagne niet hard genoeg had uitgesproken tegen het Catalaanse separatisme. Partido Popular en Ciudadanos, de partijen die tijdens de campagne daar wel hun leitmotiv van hadden gemaakt, sloten op 9 januari een regeerakkoord met de steun van Vox.

De afgelopen verkiezingen in Andalusië hebben nog verder het deksel van de Spaanse beerputten gelicht sinds het Catalaanse referendum van 2017. De sindsdien grijsgedraaide lofzang aan de grondwet en het aanzwengelen van catalanofobia is van strategisch fundamenteel belang voor de Spaanse rechterzijde. Het dient om de zuurstoftoevoer naar de socialisten en Podemos dicht te snoeren. Links is in Spanje nooit groot geweest zonder de steun van de progressieve kiezers in Baskenland en Catalonië. Olie op het Catalaanse vuur gooien dient om het kiezerskorps in die regio’s in de richting van regionale, separatistische partijen te duwen, weg van federaal links.

Het Catalaanse separatisme is veeleer een aanklacht tegen het Spaanse staatsapparaat en nationale media die kritiekloos unionistische propaganda spuien dan een opstand tegen Spanje. Na de dood van Franco werd de overgang van dictatuur naar democratie onderhandeld tussen de oppositie en het oude regime. Na twee jaar mocht de Spaanse bevolking zich in een referendum uitspreken over hun huiswerk. Dat de nieuwe grondwet geen volledige breuk was met Franco zijn visie op Spanje kon de opluchting niet drukken. Na 36 jaar dictatuur waren de Spanjaarden in staat om zelfs een telefoonboek als grondwet goed te keuren.

6 december 1978: ook het vorige koningskoppel bracht zijn stem uit in het referendum over de democratische grondwet

Zowel de Partido Popular als de voorganger Alianza Popular werden opgericht door Manuel Fraga, een van de voornaamste ministers van het Franco regime. Na de oprichting van de Partido Popular in 1989 was het nog een decennium wachten op een veroordeling, met tegenzin, van het Franco regime. Ook Ciudadanos en Vox doen geen enkele poging om in het reine te komen met het fascistische verleden van Spanje. Vorige maand vond in Barcelona een federale ministerraad plaats. Nadat premier Sánchez van de gelegenheid had gebruik gemaakt om de Catalaanse minister-president Quim Torra te ontmoeten, vond Ciudadanos leider Rivera het een belediging voor Spanje dat Sánchez Torra had ontvangen met de honneurs van een staatshoofd. De voorzitter van Vox ging nog verder en zei dat Sánchez de couppleger had moeten in de boeien slaan i.p.v. aan tafel te zitten met hem.

De Spaanse ruk naar rechts, de doorbraak van Vox, melancholie naar het koloniale verleden van Spanje en het omarmen van het politiek incorrecte kadert in de conservatieve contrarevolutie die wereldwijd de kop opsteekt.  Het is een symptoom van niet kunnen omgaan met diversiteit en angst dat dit de maatschappelijke orde in gevaar zal brengen. Wat de Andalusische verkiezingen hebben duidelijk gemaakt is dat de nederlaag van links vooral te maken heeft met de angst voor het verlies van “españolidad”. Voor Vox is massa immigratie in de eerste plaats een bedreiging voor de Spaanse territoriale eenheid en waarden. Meer dan de vrees dat de armoede bij autochtonen hierdoor zal toenemen of tot jobverlies zal leiden. Slechts 15% van de Andalusische stemmen voor Vox was afkomstig uit de hoek van de traditionele linkse kiezers. De keuze voor Vox kwam hoofdzakelijk van een ancien régime elite die zich altijd als een vis in het water heeft gevoeld bij de traditionele conservatieve partijen.

De 12 politici die voor Vox in het Andalusisch Parlement zullen zetelen. Maandloon: 4300€ van een institutie die ze eigenlijk willen afschaffen. Als het van Vox afhangt, mag er enkel een nationale regering bestaan.

Omdat rechts Spanje er belang bij heeft om het Catalaanse separatisme voortdurend te demoniseren, weerklinkt er ook buiten Catalonië meer en meer protest tegen de Spaanse instituties en de aanpak van de Catalaanse crisis. De monarchie zag in het onafhankelijkheidsreferendum een hefboom om de grondwet en het koningschap te consolideren maar dat draaide na FelipeVI zijn vlammende speech van 3 oktober 2017 anders uit. Ook in Asturias, Navarra, Baskenland en de Balearische Eilanden wordt sindsdien de Spaanse parlementaire monarchie in stijgende mate in vraag gesteld.

Ook aan de openbare Spaanse universiteiten is er een republikeins reveil aan de gang. In meer dan de helft werden er tussen eind november en midden december symbolische referenda over de grondwet en de monarchie georganiseerd. De studenten vinden dat de monarchie een anachronistische, corrupte instelling is die door Franco werd gerestaureerd. De Spaanse jongeren zijn ook de onaantastbaarheid van de grondwet beu. Die werd meegeschreven door het oude regime en onder druk gestemd lang voordat zij geboren waren.

Misschien komt er ooit een dag dat de Spaanse democraten Carles Puigdemont en co. zullen bedanken voor hun opofferingen om de Spaanse instellingen en politiek in vraag te stellen en uit te dagen.