Catalaanse klokkenluiders en Spaanse beerputten

Spanje leek lang een blinde vlek op de Europese kaart van extreemrechts. Sinds het Catalaanse referendum van 1 oktober 2017 draait de motor van de op papier centrumrechtse partijen Partido Popular en Ciudadanos op testosteron en electoraal geïnspireerde vaderlandsliefde. In het centrum van het federale politieke spectrum blijven alleen nog de socialisten over. Aan de uiterst rechtse kant is de partij Vox de nieuwe rijzende ster aan het extreemrechtse firmament. De verstandhouding met Ciudadanos en PP is groot genoeg om gedoogsteun te verlenen voor de nieuwe Andalusische deelregering.

De regionale verkiezingen in Andalusië van vorige maand waren de eerste stembusgang in Spanje sinds de vervroegde Catalaanse verkiezingen op 21 december 2017. Als de meerderheid van de Catalanen luistert naar typisch Spaanse familienamen als García, Martínez of López i.p.v. Ferrer, Puig of Puyol is de massale migratiestroom in de loop der tijden van Andalusiërs richting het welvarende Catalonië daar niet vreemd aan. Toch scheert de catalanofobia (afkeer voor Catalonië) hoge toppen in het uiterste zuiden van Spanje, ondanks de familiebanden tussen de twee regio’s.

Na bijna 40 jaar onafgebroken socialisme aan het hoofd van de Andalusische regering wonnen de socialisten opnieuw de verkiezingen maar met zwaar stemmenverlies. Ex-regeringsleidster Susana Díaz, mantelpakjessocialiste met 1001 gezichten, kon maar moeilijk verteren dat het socialistische huis na bijna vier decennia volledig was uitgewoond. Ze sneerde naar haar partijgenoot en federaal premier Pedro Sánchez dat hij zich tijdens de Andalusische verkiezingscampagne niet hard genoeg had uitgesproken tegen het Catalaanse separatisme. Partido Popular en Ciudadanos, de partijen die tijdens de campagne daar wel hun leitmotiv van hadden gemaakt, sloten op 9 januari een regeerakkoord met de steun van Vox.

De afgelopen verkiezingen in Andalusië hebben nog verder het deksel van de Spaanse beerputten gelicht sinds het Catalaanse referendum van 2017. De sindsdien grijsgedraaide lofzang aan de grondwet en het aanzwengelen van catalanofobia is van strategisch fundamenteel belang voor de Spaanse rechterzijde. Het dient om de zuurstoftoevoer naar de socialisten en Podemos dicht te snoeren. Links is in Spanje nooit groot geweest zonder de steun van de progressieve kiezers in Baskenland en Catalonië. Olie op het Catalaanse vuur gooien dient om het kiezerskorps in die regio’s in de richting van regionale, separatistische partijen te duwen, weg van federaal links.

Het Catalaanse separatisme is veeleer een aanklacht tegen het Spaanse staatsapparaat en nationale media die kritiekloos unionistische propaganda spuien dan een opstand tegen Spanje. Na de dood van Franco werd de overgang van dictatuur naar democratie onderhandeld tussen de oppositie en het oude regime. Na twee jaar mocht de Spaanse bevolking zich in een referendum uitspreken over hun huiswerk. Dat de nieuwe grondwet geen volledige breuk was met Franco zijn visie op Spanje kon de opluchting niet drukken. Na 36 jaar dictatuur waren de Spanjaarden in staat om zelfs een telefoonboek als grondwet goed te keuren.

6 december 1978: ook het vorige koningskoppel bracht zijn stem uit in het referendum over de democratische grondwet

Zowel de Partido Popular als de voorganger Alianza Popular werden opgericht door Manuel Fraga, een van de voornaamste ministers van het Franco regime. Na de oprichting van de Partido Popular in 1989 was het nog een decennium wachten op een veroordeling, met tegenzin, van het Franco regime. Ook Ciudadanos en Vox doen geen enkele poging om in het reine te komen met het fascistische verleden van Spanje. Vorige maand vond in Barcelona een federale ministerraad plaats. Nadat premier Sánchez van de gelegenheid had gebruik gemaakt om de Catalaanse minister-president Quim Torra te ontmoeten, vond Ciudadanos leider Rivera het een belediging voor Spanje dat Sánchez Torra had ontvangen met de honneurs van een staatshoofd. De voorzitter van Vox ging nog verder en zei dat Sánchez de couppleger had moeten in de boeien slaan i.p.v. aan tafel te zitten met hem.

De Spaanse ruk naar rechts, de doorbraak van Vox, melancholie naar het koloniale verleden van Spanje en het omarmen van het politiek incorrecte kadert in de conservatieve contrarevolutie die wereldwijd de kop opsteekt.  Het is een symptoom van niet kunnen omgaan met diversiteit en angst dat dit de maatschappelijke orde in gevaar zal brengen. Wat de Andalusische verkiezingen hebben duidelijk gemaakt is dat de nederlaag van links vooral te maken heeft met de angst voor het verlies van “españolidad”. Voor Vox is massa immigratie in de eerste plaats een bedreiging voor de Spaanse territoriale eenheid en waarden. Meer dan de vrees dat de armoede bij autochtonen hierdoor zal toenemen of tot jobverlies zal leiden. Slechts 15% van de Andalusische stemmen voor Vox was afkomstig uit de hoek van de traditionele linkse kiezers. De keuze voor Vox kwam hoofdzakelijk van een ancien régime elite die zich altijd als een vis in het water heeft gevoeld bij de traditionele conservatieve partijen.

De 12 politici die voor Vox in het Andalusisch Parlement zullen zetelen. Maandloon: 4300€ van een institutie die ze eigenlijk willen afschaffen. Als het van Vox afhangt, mag er enkel een nationale regering bestaan.

Omdat rechts Spanje er belang bij heeft om het Catalaanse separatisme voortdurend te demoniseren, weerklinkt er ook buiten Catalonië meer en meer protest tegen de Spaanse instituties en de aanpak van de Catalaanse crisis. De monarchie zag in het onafhankelijkheidsreferendum een hefboom om de grondwet en het koningschap te consolideren maar dat draaide na FelipeVI zijn vlammende speech van 3 oktober 2017 anders uit. Ook in Asturias, Navarra, Baskenland en de Balearische Eilanden wordt sindsdien de Spaanse parlementaire monarchie in stijgende mate in vraag gesteld.

Ook aan de openbare Spaanse universiteiten is er een republikeins reveil aan de gang. In meer dan de helft werden er tussen eind november en midden december symbolische referenda over de grondwet en de monarchie georganiseerd. De studenten vinden dat de monarchie een anachronistische, corrupte instelling is die door Franco werd gerestaureerd. De Spaanse jongeren zijn ook de onaantastbaarheid van de grondwet beu. Die werd meegeschreven door het oude regime en onder druk gestemd lang voordat zij geboren waren.

Misschien komt er ooit een dag dat de Spaanse democraten Carles Puigdemont en co. zullen bedanken voor hun opofferingen om de Spaanse instellingen en politiek in vraag te stellen en uit te dagen.

Wanneer wordt Catalonië weer bestuurbaar ?

Wat volgens Rajoy en de unionistische Catalaanse partijen een terugkeer naar de normaliteit en het begin van verzoening moest worden, is uitgedraaid op een nog verdere terugtrekking in de loopgraven. Alle opiniepeilingen en –makers wezen op voorhand in dezelfde richting: de teerling van de Catalaanse verkiezingen zou slechts twee polen oprollen: pro onafhankelijkheid of contra onafhankelijkheid zonder uitgesproken winnaar. De verkiezingen tonen aan dat de Catalaanse politieke crisis niet alleen een conflict is tussen Barcelona en Madrid maar meer dan ooit ook tussen de Catalanen onderling. Herverkiezingen duiken nu al op aan de horizon als er vóór 8 februari geen nieuwe regering in het zadel zit.

In het kamp van de republikeinen ging iedere partij deze keer op eigen kracht naar de kiezer. Twee jaar geleden vormden de twee groten ERC en CDC (nadien overgegaan in PDeCAT) samen met enkele burgerbewegingen het kartel Junts pel Si (Samen voor Ja). Toen presenteerden de independentistas in de aanloop naar de verkiezingen een duidelijk routeplan en concrete maatregelen om tot de onafhankelijkheid te komen. Nu zegt het linkse ERC alleen maar dat ze de republiek op gang wil brengen en Junts per Catalunya, de nieuwe centrumlijst van Puigdemont, pleit voor de overgang van de uitgeroepen republiek naar de feitelijke republiek. Hoe en op welke termijn ze dit van plan zijn, krijgen we in tegenstelling tot de vorige regionale verkiezingen niet te weten. Opmerkelijk: volgens de peilingen naar aanloop van de verkiezingen wil slechts 21% van de Catalanen verder op de weg van het onafhankelijkheidsproces. Zomaareven 43% van de ERC-kiezers en 37% van het Junts per Catalunya electoraat denkt er ook zo over. Zelfs 7% van de radicale extreemlinkse CUP sympathisanten verkiest nu een akkoord met Madrid boven de onafhankelijke Catalaanse republiek.

Carles Mundó en lijsttrekker Marta Rovira tijdens een campagnebijeenkomst van het ERC met naast hen de symbolisch gereserveerde stoel voor de gevangen gezette partijleider Oriol Junqueras, ex-vice-premier van de regering Puigdemont

Wat de peilingen echter niet hadden zien aankomen, was dat Junts per Catalunya uiteindelijk meer stemmen zou binnenhalen dan het ERC. De bewegingsvrijheid van Puigdemont in het inspirerende Brusselse groen (de campagnefoto’s en -video’s werden in het Zoniënwoud geschoten) wogen uiteindelijk zwaarder door dan het martelaarschap van ERC kopstuk Oriol Junqueras, achter Madrileense tralies, die daardoor geen campagne kon voeren. O ironie ! Het Spaanse kiessysteem dat de Partido Popular dankzij de rurale regio’s altijd van een gegarandeerd zetelaantal voorziet, heeft in Catalonië voor een republikeinse meerderheid gezorgd. Het is vooral in het dun bevolkte Catalaanse binnenland dat de independentistas hun slag hebben geslaan. Daar is het door het systeem immers gemakkelijker om zetels binnen te halen. De hardliners van het CUP leden net zoals de partij aan de andere kant van het politieke spectrum, de Partido Popular, zwaar verlies. Toch hebben ze met hun 4 zetels opnieuw de sleutel in handen voor een separatistische meerderheid. De partij heeft tijdens de verkiezingscampagne echter verschillende keren herhaald dat ze geen gedoogsteun meer zullen geven aan een regering die niet voor de unilaterale onafhankelijkheid gaat.

Aan de constitutionele kant haalde voor het eerst sinds de terugkeer naar de democratie een niet-nationalistische partij de eindoverwinning binnen zowel qua aantal zetels als aantal stemmen. Het sociaal-liberale Ciudadanos, dat door het Catalaanse separatisme werd grootgemaakt, monopoliseerde met een discours à la Emmanuel Macron het kamp van de unionisten. Hun stemmenwinst behaalden ze zowel bij linkse als rechtse kiezers. Vooral de Partido Popular werd leeggeplunderd wat in de toekomst zeer waarschijnlijk ook zal afstralen op de rest van Spanje. Op de PP verschijnen er meer en meer roestplekken die door Ciudadanos dreigen te worden opgevuld. Lijsttrekker en hartenmeisje Inés Arrimadas heeft zoals zoveel Catalanen in de periferie van Barcelona Andalusische origines, looks and brains en overtuigingstalent. Tijdens de campagne werden de Peruviaanse schrijver Mario Vargas Llosa opgevoerd en de ex- eerste minister van Frankrijk en Catalaan van oorsprong: Manuel Valls. Beiden zijn links noch rechts maar zowel links als rechts. Helemaal Ciudadanos. Pragmatiek en een dosis opportunisme voor de prijs van één. Toch volstaat de verkiezingsoverwinning niet om een regering te vormen door de magere resultaten van de andere unionistische partijen. De socialisten konden voor het eerst sinds lang de schade beperken maar het resultaat viel toch enkele zetels minder uit dan verwacht. Lijsttrekker Miquel Iceta zag zichzelf tijdens de campagne al als nieuwe minister-president en beloofde om de politici tegen wie een gerechtelijk onderzoek loopt gratie te verlenen. Hierin werd hij onmiddellijk teruggefloten door de nationale afdeling van de partij. De Partido Popular is nooit een knaller geweest in Catalonië maar nu is de partij helemaal herleid tot de marginaliteit met nog slechts 3 zetels. CatComú-Podem, de Catalaanse afdeling van het nieuw-linkse Podemos, is de enige partij die in de aanloop naar de verkiezingen zich afzette tegen zowel grondwetsartikel 155 als de unilaterale onafhankelijkheidsverklaring. In deze surrealistische stemronde ging het niet over sociaal-economische maar emotionele vraagstukken waardoor een groot deel van het Indignados electoraat dit keer zijn stem heeft gegeven aan een andere partij.

Inés Arrimadas met het nu al legendarische Catalonië-Spanje-Europa hartje

Tijdens een verkiezingsmeeting van de PP in Girona zei de federale vice-premier Soraya Sáenz de Santamaría vorige week, met de hete adem van Ciudadanos in de nek, dat stemmen op de Partido Popular dé garantie is om het separatisme verder te liquideren. Volgens haar had Mariano Rajoy het ERC en de partij van Puigdemont onthoofd. Haar discours was voor de independentistas een nieuw argument dat aantoont dat er in Spanje geen scheiding van machten is. Minder dan een week later blijkt opnieuw dat de PP in een andere realiteit leeft. Het merk “Puigdemont” is efficiënter gebleken dan voorspeld net zoals het bedenkelijke voorarrest van de onafhankelijkheidsleiders averechts heeft gewerkt. Het onafhankelijkheidsblok in de Catalaanse politiek zal niet overwonnen worden door decreten zoals artikel 155 en het Hooggerechtshof. Het separatisme kan enkel van antwoord worden gediend door politiek te bedrijven. De drie afscheidingsgezinde partijen daarentegen moeten inzien dat ze niet opnieuw dezelfde fout mogen maken door te acteren tegen de wil van de andere helft van de Catalanen in. Bovendien is geen enkele van de drie er in geslaagd om Ciudadanos te verslaan als grootste partij. Er is ook geen duidelijk afgeleide grens tussen de pro- en contra afscheidingsaanhangers. Anders zouden zowel de stemmers van het ERC en Junts per Catalunya eensgezind 100% pro afscheiding zijn. Ondertussen blijkt Rajoy opnieuw niet in staat tot zelfkritiek, blijft hij zich vastklampen aan de grondwet en het gerecht en weigert hij de uitgestoken hand van Carles Puigdemont voor een verkennend gesprek op buitenlandse bodem. Puigdemont verkondigde vandaag ook dat koning Felipe morgen in zijn kersttoespraak zijn fout van 3 oktober kan goedmaken. Toen sprak de koning in een uitzonderlijke speech op radio en tv harde taal tegen het referendum in plaats van zich boven de politiek te zetten en aan te sturen op dialoog en verzoening. Benieuwd of koning Felipe VI zichzelf morgen van meer dan een eervolle vermelding verzekert in de geschiedenisboeken.