Wie heeft er zich het meest in de voet geschoten sinds het Catalaans referendum ?

Voor de tweede keer in twee jaar tijd heeft Catalonië een legioen oproerpolitie van de Guardia Civil en de Policia Nacional over de vloer. Deze keer niet om de Catalanen het stemmen te beletten tijdens een onafhankelijkheidsreferendum maar om een oogje in het zeil te houden na de juridische uitkomst van het referendum. 14 oktober 2019 staat vanaf nu in de annalen gegrift als de dag dat enkele Spaanse rechters een politieke twist nog meer in de richting van de loopgraven duwden. De vraag is wie er het meest schade heeft opgelopen de afgelopen twee jaar. De Spaanse reputatie of de Catalaanse zaak ?

Zijn de zware gevangenisstraffen die het Spaanse Hooggerechtshof gisteren heeft uitgesproken tegen de politici van de vorige Catalaanse deelregering en twee burgerleiders te wijten aan Catalaanse naïviteit, politieke onmacht of ijdele hoop in steun en sympathie van de EU ? De frontale botsing met de conservatieve, Spaans-nationalistische kaste was voorspelbaar voor wie de Spaanse geschiedenis een beetje kent. De in de Franco dictatuur gewortelde elite heeft zichzelf goed bediend in de grondwet van 1978 en duldt geen territoriale dissidentie.

Daar ligt een van de kiemen van de Catalaanse crisis. Als de Spaanse grondwet niet wordt herschreven en gemoderniseerd en er niet snel een nieuwe politieke klasse opstaat, zijn Madrid en Barcelona nog heel ver van huis in het oplossen van hun aanvaring. In de politiek is er conflict nodig om tot een consensus te komen. Politici die niet in staat zijn om te praten met bewindslieden die een andere mening zijn toegedaan, hoeven die politici niet voor de rechtbank te dagen. Daarmee los je geen politieke problemen op maar creëer je er alleen maar bij.

Met mateloze ergernis las ik in bepaalde buitenlandse krantenartikels de opmerking dat het Spaans gerecht onafhankelijk is zoals het een democratie betaamt. Graag zou ik die commentators het boek “El Secuestro de la Justicia” (“De Ontvoering van de Justitie”) aanraden van de ex-woordvoerder van Juezas y Jueces para la Democracia (een van de Spaanse beroepsverenigingen van rechters en magistraten) Joaquim Bosch en Ignacio Escolar, de hoofdredacteur van de Spaanse online krant eldiario.es. Hierin wordt o.a. haarfijn uitgelegd hoe politieke partijen in Spanje uit eigenbelang justitie voor hun kar spannen. Het Hooggerechtshof en het Constitutioneel Hof verdedigen niet alleen de wet maar ook de macht. 

Zoals tijdens het afgelopen proces herhaaldelijk aan de kaak werd gesteld door binnenlandse en buitenlandse juristen en Amnesty International probeerde het Hof te expliciet de rechtsgang te orkestreren. Het lag op voorhand vast dat Spanje een keihard voorbeeld wilde stellen om de Catalaanse opstand de kop in te drukken. Een oplossing die enkel op heel korte termijn werkt en een finaal verdict dat weinig overeenstemt met de ware feiten. Ook al zagen de rechters uiteindelijk in dat de zware insinuaties van rebellie, terrorisme en staatsgreep onmogelijk konden hard worden gemaakt. Vreemd trouwens dat dit al drie dagen voor het verdict via een lek in het Hooggerechtshof bij de media was geraakt. Justitie kan geen oplossing bieden voor de Catalaanse verzuchtingen en zal dat ook nooit kunnen.

Nu ligt de bal zogezegd weer in het kamp van de politici. Aan de separatistische kant van Catalonië prediken de president in ballingschap, Puigdemont, en de feitelijke president Torra met hun centrum-rechtse PDeCAT idealisme en hersenschimmen. De linkse republikeinen van het ERC, van de tot 13 jaar cel veroordeelde ex-vicepresident Oriol Junqueras, praten inmiddels Realpolitik taal. Het kleine, extreem-linkse CUP kijkt met de mond vol tanden toe hoe de Catalaanse hoofdrolspelers niet meer door één deur kunnen. Afwachten of het verdict van het Hooggerechtshof nieuwe zuurstof kan aanvoeren.

Aan de kant van de Spaanse regering schiet uittredend socialistisch premier Pedro Sanchez in een electorale kameleonkramp na een periode van voorzichtige verzoening. Op 10 november moet Spanje weer naar de stembus omdat Sanchez niet in staat was om een linkse regering op de been te brengen met Unidos Podemos. Sanchez slaat daarom al enkele weken taal uit die ruikt naar de rechtse partijen Partido Popular en Ciudadanos. Wie weet heeft hij volgende maand rechts nodig om een coalitie te vormen ? Volgens Sanchez is het Catalaanse separatisme volledig mislukt en heeft de eenheid van Spanje voorrang op alles. De monarchie is de garantie op sociale stabiliteit. Hiermee stuit hij een groot deel van zijn links electoraat tegen de borst.

Dringend gezocht: een nieuwe politieke klasse die democratie, vrijheid en gerechtigheid niet verwart met partijpolitieke belangen en macht.

De optische illusie op het nieuwe Spaanse voetbalshirt

In tijden waarin het Spaans gerechtelijk apparaat republikeinse Catalanen aan het verheffen is tot het martelaarschap trapt het nieuwe shirt van de nationale voetbalploeg op lange nationalistische tenen. Net zoals met het nieuwe hemd van de Rode Duivels gaat Spanje de retrotour op maar dan tien jaar minder ver in de tijd. De Spaanse voetbalbond koos voor een replica van het shirt waarmee La Roja het WK 1994 in de VS speelde. Een optische illusie doet de gemoederen echter oplaaien. De lijnen tussen de gele en de rode band zijn blauw. Hierdoor krijg je de indruk dat er een paarse strook staat. De vlag van de tweede Spaanse Republiek van 1931 tot 1939 bestond uit rood, geel en paars. De republiek werd op het einde van de Spaanse burgeroorlog omvergeworpen door Franco. De vlag is nog altijd populair bij anti-monarchisten. Op de koop toe neigt het nieuwe truitje door de aanwezigheid van het blauw ook een beetje naar het shirt van FC Barcelona.

De vlag van de tweede Spaanse republiek

De voor gisteren voorziene officiële persvoorstelling van de nieuwe uitrusting werd afgelast door de controverse die al twee dagen aan de gang was op de sociale media. De voorzitter van de voetbalbond gaf toe dat er hiervoor druk is uitgeoefend vanuit de allerhoogste regionen. Iñigo Méndez de Vigo, de minister van Onderwijs, Cultuur en Sport, zei in een interview dat de Spaanse ploeg al mooiere shirts heeft gehad. Adidas, sponsor en ontwerper van het nieuwe shirt, kwam met een perscommuniqué op de proppen waarin het benadrukte dat er nooit intenties zijn geweest om een politieke discussie uit te lokken. Toen de eerste foto’s van het nieuwe shirt in de media verschenen, liet Pablo Iglesias, de leider van de linkse partij Podemos, op zijn Twitter account weten dat het lang geleden is dat de Spaanse nationale ploeg nog in zo’n mooie uitrusting te zien was. Of het met zijn lof te maken heeft is niet duidelijk maar het omstreden textielstuk verkoopt ondertussen als zoete broodjes. Twee jaar geleden was Iglesias te zien in een truitje met de republikeinse kleuren tijdens een vriendenmatch in Madrid. Het t-shirt van een hypothetische nationale voetbalploeg van de republiek Spanje is een ware bestseller van de Madrileense winkel 198.

Pablo Iglesias in zijn favoriete Spaanse kleuren

Nationalisme, humor en zelfrelativering. Een ideaal huwelijk zal het nooit worden. Dat ondervindt Barça verdediger Gerard Piqué al enkele jaren sinds hij op Twitter en in interviews er openlijk voor uitkomt dat hij voorstander is van een onafhankelijke Catalaanse republiek. Sindsdien heeft hij het verkorven bij heel wat Spaanse voetballiefhebbers. Als de nationale ploeg in eigen land een wedstrijd speelt, wordt Piqué door een deel van het publiek uitgefloten telkens hij aan de bal komt. Verschillende van zijn ploeggenoten hebben al gevraagd om daarmee te stoppen omdat het repercussies heeft op het hele team. Het boegeroep tegen Piqué was nooit zo groot als tijdens de open training van La Roja de dag na het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum van 1 oktober. Het sierde hem dat hij nadien aankondigde om te blijven opdraven voor Spanje tot en met het WK in Rusland omdat enkel dialoog tot een oplossing tussen Spanje en Catalonië kan leiden. In de onzekere dagen na het referendum haalde op het vlak van gezond verstand voor één keer brood en spelen het van de politiek.

 

Een van de door de Spaanse regering ingehuurde cruiseschepen in de haven van Barcelona om de Policia Nacional en de Guardia Civil te herbergen tijdens de week van het Catalaanse referendum. Mikpunt van spot.  

Alternatief voorstel voor het nieuwe Spaanse truitje

HOEZO ? “LINKS” CATALAANS NATIONALISME

In tijden van rechts populisme en maatschappelijke polarisering krijgt extreemrechts in Spanje nauwelijks voet aan de grond. Dit bevestigt ook het recente onderzoek “Nothing to fear but fear itself” van de Britse denktank Demos. Van de zes landen die in het onderzoek onder de loupe worden genomen (het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Zweden, Polen en Spanje) ontsnapt enkel Spanje aan de toenemende ultrarechtse tendens die wordt gevoed door angstcultuur.

De drie gebruikelijke ingrediënten van het extreemrechtse discours zijn massale immigratie, economische crisis en wantrouwen in de traditionele politieke partijen. Hieraan voldoet Spanje helemaal. Tijdens de Spaanse luchtbel op de immobiliënmarkt tussen 2000 en 2009 ontving Spanje zowat de helft van de totale immigratie binnen de EU. De meerderheid van de nieuwkomers ging als laagopgeleide arbeidskracht aan de slag in de bouwsector. In 2007 sprong de luchtbel en veroorzaakte daardoor een diepe financiële crisis. Bijna een decennium lang hadden de banken kwistig woninghypotheken uitgedeeld. Drie miljoen mensen verloren hun job en duizenden mensen werden uit hun huis gezet omdat ze hun hypotheek niet meer konden afbetalen. Armoede nam overal toe waardoor de kloof tussen arm en rijk in Spanje de hoogste werd van alle lidstaten van de EU. Onophoudelijke politieke corruptieschandalen vergrootten de argwaan nog meer ten opzichte van de politieke klasse, die als schuldige van de crisis werd aanzien. Waarom krijgt rechts nationalisme dan geen poot aan de grond ?

Tijdens de bijna 40 jaar Franco dictatuur exploiteerde het regime de Spaanse vlag, de nationale hymne en het concept “ééngemaakt Spanje” zodanig dat deze patriottische symbolen tot de dag van vandaag worden geassocieerd met het fascistische verleden van Spanje. Europa was toen synoniem voor modern en werelds. (Lees ook). In 1986, 11 jaar na Franco’s dood, trad Spanje toe tot de Europese Unie. Volgens de studie van Demos zijn de Spanjaarden, van de zes onderzochte landen, het minst happig om de EU te verlaten (slechts 10% is pro exit versus 25% in Frankrijk).

Spanjaarden hebben decennia lang een betere toekomst gezocht in andere Europese landen en Latijns Amerika. Pas de laatste 17 jaar kent Spanje een immigratiestroom van hoofdzakelijk Roemenen, Latijns Amerikanen, Marokkanen en Centraal Afrikanen. De eigen emigratiegeschiedenis indachtig en het feit dat de immigranten zich concentreren in slechts enkele geografische zones zorgt ervoor dat de bevolking gematigd positief staat ten opzichte van immigratie. Tot nu toe zijn er ook nauwelijks Spaanse politici betrapt op het uiten van xenofobe opmerkingen, laat staan dat er een link wordt gelegd naar een oorzakelijk verband tussen immigratie en moslimterrorisme zoals bv. Marie Le Pen wel doet in Frankrijk. Door de terreurgeschiedenis met de Basische afscheidingsbeweging ETA maken de Spanjaarden een duidelijk onderscheid tussen terrorisme en het volk waar de terroristen toe behoren. Niemand veroordeelt het hele Baskische volk voor de aanslagen van ETA.

Puyol en Xavi met de Baskische en Catalaanse vlag na de finale van de Copa del Rey tegen Athletic Bilbao in 2012

Daarnaast is Spanje ook een natie die bestaat uit verschillende naties met regionaal nationalisme, vooral in Baskenland en Catalonië. Een groot deel van de Catalaanse publieke opinie beschouwt Catalanistas (Catalaansgezinden) als links, democratisch en dynamisch en Españolistas (Spaansgezinden) als fachas (fascisten) en dominant. Tijdens de Franco dictatuur ontwikkelde zich in Spanje immers het model van het nationaal-katholicisme: een innige omarming van kerk en staat zoals in de zestiende eeuw onder de Reyes Católicos (katholieke vorsten). Alles dat dit ideaal van de eenheidsstaat kon bedreigen kreeg een subversieve stempel. Alle uitingen van de Catalaanse cultuur en taal werden als de taal van de revolutie beschouwd. Onderwijs mocht enkel nog in de eenheidstaal Spaans, Catalaanse media werden verboden, in openbare gebouwen verschenen posters met “Spanjaarden spreken Spaans” en op straat was de Guardia Civica actief: controleurs die bij het horen van Catalaans mensen dwongen om over te schakelen naar het Spaans op straf van boetes.

Als je Spanjaard bent, spreek je Spaans

Toen eind negentiende eeuw Spanje zijn laatste kolonies verloor, doken overal in Spanje regionalistische bewegingen op. Drie decennia later stemde het Spaanse parlement een nieuwe grondwet die Catalonië als een (semi-)autonome regio vastlegde met het Catalaans als tweede officiële taal naast het Spaans.  De verkiezingen van 1932 brachten een monsterzege voor de nieuwe partij Esquerra Republicana de Catalunya (ERC): de links republikeinse partij van Catalonië. In januari 1939 viel Barcelona tijdens de Burgeroorlog in handen van de troepen van Franco en verloor het zijn status van autonoom gebied. Een heleboel Catalaanse politici vluchtten in ballingschap naar, in de eerste plaats, noorderbuur Frankrijk. In 1940 leverden de Fransen de laatste minister-president van Catalonië, Lluis Companys, uit aan Franco waarna hij werd gefusilleerd.

In 2011 nam de vorige Catalaanse deelregering, onder leiding van minister-president Artur Mas, de beslissing om volledig voor de Catalaanse onafhankelijkheid te gaan wegens het aanhoudend halsstarrig weigeren van de federale regering in Madrid om met Catalonië een vergelijkbaar fiscaal model als dat van Baskenland te onderhandelen. Convergència i Unió (CiU), de partij van Artur Mas, had tot dan altijd een pragmatische kameleon-houding ingenomen i.v.m. het Catalaanse nationalisme. Het overnemen van het discours van het linkse ERC door de centrumrechtse CiU deed daarom de wenkbrauwen fronsen. Door de zware economische crisis had het Catalaanse nationalisme wind in de zeilen en kon het als rookgordijn fungeren voor de draconische besparingen van de Catalaanse regering in de publieke gezondheidszorg, onderwijs en cultuur. De politiek van de centrale regeringspartij Partido Popular, de opvolger van Franco’s partij Alianza Popular, zorgt er ook voor dat extreemrechts Spanje voorlopig blijft aarden binnen de structuur van de PP.

La Estelada, de Catalaanse onafhankelijkheidsvlag in Camp Nou